Άνεμοι, Μυθολογία – Ονόματα

by Λευτέρης Μπουρνέλος

May 23, 2018

Οι σημάντορες άνεμοι που ιερουργούνε
που σηκώνουν το πέλαγος σαν Θεοτόκο
που φυσούν και ανάβουνε τα πορτοκάλια
που σφυρίζουν στα όρη κι έρχονται
Ο Μαΐστρος, ο Λεβάντες, ο Γαρμπής,
ο Πουνέντες, ο Γραίγος, ο Σιρόκος,
η Τραμουντάνα, η Όστρια.
Οδυσσέας Ελύτης
“Δοξαστικόν”, Άξιον Εστί

 Στην Πλάκα, δίπλα στη Ρωμαϊκή Αγορά ο επισκέπτης αντικρίζει ένα οκτάγωνο πύργο, τους “Αέρηδες”. Πρόκειται για το περίφημο “Ωρολόγιον του Κυρρήστου”, μνημείο του 2ου π.Χ αιώνα με ανάγλυφα σκάλισμένα ψηλά σε κάθε μια από τις πλευρές του. Τα ανάγλυφα αυτά απεικονίζουν τους επικρατέστερους ανέμους, αντίστοιχα με την περιοχή του ορίζοντα από την οποία έρχονται.

Αρχίζοντας από το Βορέα, προχωρώντας δεξιόστροφα, οι άνεμοι που απεικονίζονται είναι:
• Ο Βορέας ή Απάρκτιον (Βοριάς) συμβολίζει τον χειμώνα. Παγωμένος και βουερός,  είναι λογικό να έχει για σύμβολό μια μπουρού (μεγάλο κοχύλι).
• Ο Καικίας (Γραίγος), επίσης χειμωνιάτικος άνεμος. Εικονίζεται με μια ασπίδα από την οποία ρίχνει χαλάζι. Είναι δριμύς και ψυχρός άνεμος, ο οποίος προκαλεί τρικυμία.
• Ο Απηλιώτης (Λεβάντες), ένας ευχάριστος φθινοπωρινός άνεμος που κουβαλά καρπούς στον μανδύα του.
• Ο Εύρος (Σιρόκος), ισχυρότατος άνεμος, όπως δείχνουν τ’ ακατάστατα ρούχα του, που στο Αιγαίο φέρνει φοβερές φουρτούνες. Όταν είναι ήπιος, φέρνει υγρασία και
καταχνιά, κάτι που υποδηλώνει το καλυμμένο χέρι του και ο μανδύας, που κρύβει το πρόσωπό του.
• Ο Νότος (Όστρια), αγαπημένος των γεωργών, φέρνει απαλές, συνεχείς βροχές. Κρατά ένα αγγείο με το οποίο ποτίζει τη γη.
• Ο Λιψ (Γαρμπής) ένας ούριος άνεμος που αγαπούν οι ναυτικοί, κρατά ένα άφλαστον, δηλαδή την απόληξη της πρύμης, σπρώχνοντας το ένα σκάφος στον προορισμό
του. Για τους γεωργούς όμως, ο Γαρμπής είναι πολύ ζεστός και συνήθως καταστροφικός άνεμος.
• Ο Ζέφυρος (Πουνέντες) ένας ευχάριστος ανοιξιάτικος άνεμος που φέρνει – τι άλλο; – λουλούδια. Στη Δυτική Ελλάδα είναι απογευματινός άνεμος ιδανικός για ιστιοπλοΐα στο Ιόνιο.
• Ο Σκίρων, γνωστός και ως Αργέστης, Ιάπυξ ή Ολυμπιάς (Μαΐστρος), ο άνεμος της καταιγίδας. Προκαλεί καταστροφές και εικονίζεται ν’ αδειάζει απότομα μια υδρία. Μια άλλη άποψη τον θέλει να σκορπίζει αναμμένα κάρβουνα από ένα μαγκάλι. Οι Γάλλοι έχουν αντίστοιχα τον Μιστράλ (μαϊστράλι) και οι Θεσσαλονικείς τον Βαρδάρη!

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, οι άνεμοι ήσαν τέσσερεις και μάλιστα θεοί!
Ο Βορέας, ο Νότος, ο Εύρος και ο Ζέφυρος.
Ήσαν παιδιά του Αστραίου και της Ηούς, που γέννησαν επίσης και τ’ άστρα.
Ο Βορέας είναι πολύ δυνατός και βίαιος άνεμος που φυσά από τη Θράκη, φέρνει χιόνι και χαλάζι και ξεραίνει με την πνοή του τα νοτισμένα χωράφια. Διακρινόταν για την ταχύτητα του και κανείς δεν μπορούσε να τον ξεπεράσει στο τρέξιμο. Πέρα από την επικράτεια του (τη Θράκη), υπήρχε η χώρα των Υπερβορέων.
Ο Νότος φέρνει ομίχλη και βροχές και είναι επικίνδυνος για όσους ταξιδεύουν στη θάλασσα τον χειμώνα, αφού σηκώνει τεράστια κύματα.
Ο Εύρος συχνά συναγωνίζεται στο φύσημα με τον Νότο τόσο καλά που κάνει να σπάζουν τα κλαδιά των δέντρων στα δάση.
Ο Ζέφυρος είναι πολύ γρήγορος κι αυτός όσο ο Βορέας, και πολλές φορές επικίνδυνος. Παρουσιάζεται όμως και ως ήπιος, δροσερός άνεμος, που φυσά μόνιμα σε παραδεισένιους τόπους, όπως είναι οι κήποι του Αλκίνοου και τα Ηλύσια Πεδία.
Διορισμένος από τον Δία, ταμίας των ανέμων ήταν ο Αίολος, ο οποίος κρατούσε τους ανέμους μέσα στον ασκό του και τους άφηνε μετά από εντολή του Δία.

Διεύθυνση	Επίσημο όνομα	Κοινό όνομα	Διεθνές όνομα
Β (000°)	Βορράς	Τραμουντάνα, Βοριάς	North (N)
ΒΑ (045°)	Μέσης	Γραίγος	Northeast (NE)
Α (090°)	Απηλιώτης	Λεβάντες	East (E)
ΝΑ (135°)	Εύρος	Σιρόκος	Southeast (SE)
Ν (180°)	Νότιος	Όστρια, Νοτιάς	South (S)
ΝΔ (225°)	Λίβας	Γαρμπής	Southwest (SW)
Δ (270°)	Ζέφυρος	Πουνέντες	West (W)
ΒΔ (315°)	Σκίρων	Μαϊστρος	Northwest (NW)

Η προέλευση των κοινών ονομάτων των ανέμων στα ελληνικά:

Τραμουντάνα: από το ιταλικό tramontana (έρχεται από τα βουνά).
Γραίγος: από το βενετικό grego – ιταλικό greco (έρχεται από την Ελλάδα).
Απηλιώτης: αρχαιοελληνικό σύνθετο (από + ηέλιος: που σχετίζεται με τον ήλιο).
Λεβάντες: από το ιταλικό levante και το γαλλικό levant (από τον ήλιο, από ανατολάς).
Σιρόκος: από το ιταλικό scirocco, από το αραβικό sharqi: ανατολή.
Όστρια: από το ιταλικό ostrο, λατινικό auster (νότιος άνεμος), αρχαίο αύω: ξηραίνω
Γαρμπής: από το ισπανικό ή βενετικό garbin, αραβικά garbi: δυτικός.
Λίβας: αρχαιοελληνικό (Λιψ – από τη Λιβύη)
Πουνέντες: από το ιταλικό ponente: δυτικός
Ζέφυρος: αρχαιοελληνικό όνομα.
Σκίρων: αρχαιοελληνικό όνομα.
Μαίστρος: από το λατινικό Magnus, Maister: Μέγας, σημαντικός.